Ο Νίκος Μπιρλιράκης, από τους τελευταίους παραδοσιακούς

Σαν τον μελισσόκηπο του Νίκου Μπιρλιράκη, στα Μικρά Ανώγεια Ρεθύμνου, δεν υπάρχουν πολλοί. Γιατί, στον μελισσόκηπο αυτόν, ανάμεσα στις σύγχρονες κυψέλες, είναι σε χρήση και μερικές από τις τελευταίες εναπομείνασες πήλινες κυψέλες κινητής κηρήθρας, τα παραδοσιακά κρητικά βρασκιά. Ο Νίκος, έμπειρος μελισσουργός και λάτρης του πολιτισμού, έμαθε την παραδοσιακή μελισσοκομική μέθοδο από τον πατέρα του, και από παλαιούς μελισσοκόμους της περιοχής. Παράλληλα, άσκησε τη μέθοδο στην πράξη, καθώς επιθυμούσε να τη διατηρήσει και να την εξελίξει. Στον μελισσόκηπό του, ο Νίκος, εκτός από βρασκιά που έχει κληρονομήσει, τοποθέτησε και αντίγραφα παλαιών βρασκιών, που κατασκεύασε για τη BEELOSOPHY ο παραδοσιακός αγγειοπλάστης Μάρκος Δάνδολος στις Μαργαρίτες Ρεθύμνου.

Το βρασκί και η χρήση του

Ο Νίκος μας παρουσίασε ένα παλαιό βρασκί, οικογενειακό κειμήλιο, και μας εξήγησε πώς κατασκευάζουμε, τοποθετούμε και χειριζόμαστε τα κανόνια (κηρηθροφορείς-πηχάκια). Μας μίλησε για τα δυνατά μελίσσια που, αναλόγως εποχής, μπορεί να κλείνουν με πρόπολη τον ανεμολόγο (οπή αερισμού λίγο πάνω από την είσοδο του βρασκιού). Για τα κλαδιά από φτέρες, σχίνους, πλατάνους ή πικροδάφνες που τοποθετού(σα)ν πάνω στη (ή κάτω από τη) σαλιέρα (καπάκι) για σκίαση τους καυτούς καλοκαιρινούς μήνες και πολλά άλλα. Στη συνέχεια, ο Νίκος επιθεώρησε ένα βρασκί με μέλισσες και μας παρουσίασε λεπτομέρειες της μεθόδου.

Μετάγγιση μελισσών από σύγχρονη κυψέλη σε βρασκί

Με βοηθό την κόρη του Ευαγγελία, ο Νίκος μετάγγισε, ζωντανά μπροστά μας, ένα μελίσσι από μια σύγχρονη κυψέλη σε ένα βρασκί!

[Σημειώνεται ότι, καθώς η παραδοσιακή μελισσοκομία είναι υπό εξαφάνιση, η διαδικασία μετάγγισης που είναι ευρέως γνωστή είναι η αντίστροφη, δηλαδή η μετάγγιση από μια παραδοσιακή σε μία σύγχρονη κυψέλη. Επομένως, η συγκεκριμένη επίδειξη και καταγραφή της διαδικασίας της μετάγγισης που εκτελέσαμε έχει ξεχωριστή αξία για τη διαφύλαξη της μεθόδου της παραδοσιακής μελισσοκομίας, καθώς και για τη μετάδοσή της μέσω τυπικών ή άτυπων εκπαιδευτικών μέτρων].

Για τη μετάγγιση, κόψαμε, από μία εγκατεστημένη σε σύγχρονη κυψέλη αποικία μελισσών, κομμάτια κηρήθρας με όλον τον γόνο και τροφές και τα στερεώσαμε προσωρινά πάνω σε κανόνια. Οι μέλισσες θα στηρίξουν τις κηρήθρες με μόνιμο τρόπο και θα αφαιρέσουν τα δεσίματα (για τη στερέωση των κομματιών κηρήθρας πάνω στα κανόνια μπορούν να χρησιμοποιηθούν φύλλα συκιάς ή φλούδες ή κοτσάνια άλλου φυτού, σπάγγος ή ταινία κτλ.). Τελικά, δώσαμε ζωή σε ένα βρασκί, τοποθετώντας τα κανόνια μέσα του, μαζί με όλον τον πληθυσμό των μελισσών, και αφήσαμε την αποικία ανενόχλητη ώστε να ανασυγκροτηθεί και να τακτοποιηθεί στο νέο, «επιπλωμένο» σπίτι της.

Μανώλης Σπιταδάκης, ο παραδοσιακός μελισσοκόμος

Ένας ακόμα φορέας της παραδοσιακής μελισσοκομίας με βρασκιά, ο παλαιός μελισσοκόμος Μανώλης Σπιταδάκης, μας διηγήθηκε ιστορίες της εποχής του. Ο Μανώλης, όπως θυμάται, τοποθετούσε τα βρασκιά σε ανατολικομεσημβρινά σημεία, ούτως ώστε να λιάζονται ήδη με τον πρωινό ήλιο και για πολλές ώρες ημερησίως. Μας μίλησε με θαυμασμό για τον πρώτο (βασίλισσα) και μας μετέφερε τις δυσκολίες του επαγγέλματος με τα μέσα της εποχής. Ο Μανώλης μας πληροφόρησε για τη συνήθεια να τροφοδοτούν τα μελίσσια με ζάχαρη πάνω σε μια φέτα ψωμί που τοποθετούσαν μέσα στην κυψέλη, συνήθεια που δεν έχει καταγραφεί σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

Λοιποί φορείς της παραδοσιακής μελισσοκομίας

Στην περιήγησή μας στην Κρήτη, κατά τη διενέργεια πρωτογενούς έρευνας, συναντήσαμε και άλλους φορείς της παραδοσιακής μεθόδου μελισσοκομίας με κυψέλες κινητής κηρήθρας. Στα Ζωνιανά, ο Ιωάννης Σωπασής μας ξενάγησε στο μελισσοκομείο του, στο οποίο σήμερα ζουν δύο αποικίες μελισσών σε βρασκιά. Στη μελισσοτουριστική μονάδα «Απίθανο» στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου, Ρέθυμνο, ο Χρήστος Ανδρίκος μας παρουσίασε βρασκιά που διατηρεί ως εκθέματα, ώστε οι επισκέπτες να γνωρίζουν τη μελισσοκομική παράδοση.