ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΖΩΝΤΑΝΗΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ
Ο Νίκος Μπιρλιράκης, από τους τελευταίους παραδοσιακούς
Σαν τον μελισσόκηπο του Νίκου Μπιρλιράκη, στα Μικρά Ανώγεια Ρεθύμνου, δεν υπάρχουν πολλοί. Γιατί, στον μελισσόκηπο αυτόν, ανάμεσα στις σύγχρονες κυψέλες, είναι σε χρήση και μερικές από τις τελευταίες εναπομείνασες πήλινες κυψέλες κινητής κηρήθρας, τα παραδοσιακά Κρητικά βρασκιά. Ο Νίκος, έμπειρος μελισσουργός και λάτρης του πολιτισμού, έμαθε την παραδοσιακή μελισσοκομική μέθοδο από τον πατέρα του, και από παλαιούς μελισσοκόμους της περιοχής. Παράλληλα, άσκησε τη μέθοδο στην πράξη, καθώς επιθυμούσε να τη διατηρήσει και να την εξελίξει. Στον μελισσόκηπό του, ο Νίκος, εκτός από βρασκιά που έχει κληρονομήσει, τοποθέτησε και αντίγραφα παλαιών βρασκιών, που κατασκεύασε για τη BEELOSOPHY ο παραδοσιακός αγγειοπλάστης Μάρκος Δάνδολος στις Μαργαρίτες Ρεθύμνου.
Η σημασία της επίσκεψής μας
Επισκεπτόμενοι τον μελισσόκηπο του Νίκου Μπιρλιράκη, είχαμε την τύχη να μάθουμε και να καταγράψουμε την παραδοσιακή μελισσοκομική μέθοδο κινητών κηρηθρών, η οποία αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας. Οι κυψέλες κινητής κηρήθρας που χρησιμοποιούνται στη μέθοδο, ήσαν γνωστές στην αρχαία Ελλάδα ήδη από τον 3ο, τουλάχιστον, αιώνα π.Χ. Έγιναν γνωστές στη δύση τον 17ο αιώνα και παρέμειναν σε χρήση στον ελλαδικό χώρο έως τις μέρες μας. Οι κυψέλες αυτές επηρέασαν καθοριστικά την εξέλιξη της παγκόσμιας μελισσοκομίας. Πράγματι, πάνω στις ελληνικές κυψέλες κινητής κηρήθρας βασίστηκε ο Lorenzo Langstroth στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για να καθορίσει το διάστημα της μέλισσας και δημιούργησε το 1851 τη σύγχρονη πλαισιοκυψέλη, η οποία έγινε η πιο δημοφιλής στον κόσμο.
Το βρασκί και η χρήση του
Ο Νίκος μας παρουσίασε ένα παλαιό βρασκί, οικογενειακό κειμήλιο, και μας εξήγησε πώς κατασκευάζουμε, τοποθετούμε και χειριζόμαστε τα κανόνια (κηρηθροφορείς-πηχάκια). Μας μίλησε για τα δυνατά μελίσσια που, αναλόγως εποχής, μπορεί να κλείνουν με πρόπολη τον ανεμολόγο (οπή αερισμού λίγο πάνω από την είσοδο του βρασκιού). Για τα κλαδιά από φτέρες, σχίνους, πλατάνους ή πικροδάφνες που τοποθετού(σα)ν πάνω στη (ή κάτω από τη) σαλιέρα (καπάκι) για σκίαση τους καυτούς καλοκαιρινούς μήνες και πολλά άλλα. Στη συνέχεια, ο Νίκος επιθεώρησε ένα βρασκί με μέλισσες και μας παρουσίασε λεπτομέρειες της μεθόδου.
Μετάγγιση μελισσών από σύγχρονη κυψέλη σε βρασκί
Με βοηθό την κόρη του Ευαγγελία, ο Νίκος μετάγγισε, ζωντανά μπροστά μας, ένα μελίσσι από μια σύγχρονη κυψέλη σε ένα βρασκί!
[Σημειώνεται ότι, καθώς η παραδοσιακή μελισσοκομία είναι υπό εξαφάνιση, η διαδικασία μετάγγισης που είναι ευρέως γνωστή είναι η αντίστροφη, δηλαδή η μετάγγιση από μια παραδοσιακή σε μία σύγχρονη κυψέλη. Επομένως, η συγκεκριμένη επίδειξη και καταγραφή της διαδικασίας της μετάγγισης που εκτελέσαμε έχει ξεχωριστή αξία για τη διαφύλαξη της μεθόδου της παραδοσιακής μελισσοκομίας, καθώς και για τη μετάδοσή της μέσω τυπικών ή άτυπων εκπαιδευτικών μέτρων].
Για τη μετάγγιση, κόψαμε, από μία εγκατεστημένη σε σύγχρονη κυψέλη αποικία μελισσών, κομμάτια κηρήθρας με όλον τον γόνο και τροφές και τα στερεώσαμε προσωρινά πάνω σε κανόνια. Οι μέλισσες θα στηρίξουν τις κηρήθρες με μόνιμο τρόπο και θα αφαιρέσουν τα δεσίματα (για τη στερέωση των κομματιών κηρήθρας πάνω στα κανόνια μπορούν να χρησιμοποιηθούν φύλλα συκιάς ή φλούδες ή κοτσάνια άλλου φυτού, σπάγγος ή ταινία κτλ.). Τελικά, δώσαμε ζωή σε ένα βρασκί, τοποθετώντας τα κανόνια μέσα του, μαζί με όλον τον πληθυσμό των μελισσών, και αφήσαμε την αποικία ανενόχλητη ώστε να ανασυγκροτηθεί και να τακτοποιηθεί στο νέο, «επιπλωμένο» σπίτι της.
Μανώλης Σπιταδάκης, ο παραδοσιακός μελισσοκόμος
Στον μελισσόκηπο του Νίκου Μπιρλιράκη, ένας ακόμα φορέας της παραδοσιακής μελισσοκομίας με βρασκιά, ο παλαιός μελισσοκόμος Μανώλης Σπιταδάκης, μας διηγήθηκε ιστορίες της εποχής του. Ο Μανώλης, όπως θυμάται, τοποθετούσε τα βρασκιά σε ανατολικομεσημβρινά σημεία, ούτως ώστε να λιάζονται ήδη με τον πρωινό ήλιο και για πολλές ώρες ημερησίως. Μας μίλησε με θαυμασμό για τον πρώτο (βασίλισσα) και μας μετέφερε τις δυσκολίες του επαγγέλματος με τα μέσα της εποχής. Ο Μανώλης μας πληροφόρησε για τη συνήθεια να τροφοδοτούν τα μελίσσια με ζάχαρη πάνω σε μια φέτα ψωμί που τοποθετούσαν μέσα στην κυψέλη, συνήθεια που δεν έχει καταγραφεί σε άλλα μέρη της Ελλάδας.
Λοιποί φορείς της παραδοσιακής μελισσοκομίας
Στην περιήγησή μας στην Κρήτη, κατά τη διενέργεια πρωτογενούς έρευνας, συναντήσαμε και άλλους φορείς της παραδοσιακής μεθόδου μελισσοκομίας με κυψέλες κινητής κηρήθρας. Στα Ζωνιανά, ο Ιωάννης Σωπασής μας ξενάγησε στο μελισσοκομείο του, στο οποίο σήμερα ζουν δύο αποικίες μελισσών σε βρασκιά. Στη μελισσοτουριστική μονάδα «Απίθανο» στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου, ο Χρήστος Ανδρίκος μας παρουσίασε βρασκιά που διατηρεί ως εκθέματα, ώστε οι επισκέπτες να γνωρίζουν τη μελισσοκομική παράδοση.
Η BEELOSOPHY, μέσα από τη δράση πολιτισμού «Παραδοσιακή μελισσοκομία με κυψέλες κινητής κηρήθρας», δημιουργεί οπτικοακουστικό υλικό και αναλαμβάνει δραστηριότητες που ενθαρρύνουν φορείς στην Κρήτη και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, να γνωρίσουν, διαφυλάξουν, διασώσουν και διαδώσουν την παραδοσιακή μέθοδο, να πάρουν ερεθίσματα και γνώσεις, και να εμπλουτίσουν δραστηριότητες μελισσοκομίας, πολιτιστικού και εναλλακτικού τουρισμού και συναφών δραστηριοτήτων.