ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ: ΠΑΡΕΛΘΟΝ, ΠΑΡΟΝ & ΜΕΛΛΟΝ

Είναι, γενικά, παραδεκτό πως η σύγχρονη µελισσοκοµία έλκει την καταγωγή της από τις παραδοσιακές ανάστοµες πλεκτές κυψέλες (µελισσοκόφινα) κινητής κηρήθρας της Ελλάδας. Οι κυψέλες αυτές έγιναν γνωστές στη Δύση τον 17ο αιώνα από περιηγητές που τις συνάντησαν στον ελλαδικό χώρο και τις περιέγραψαν στις ταξιδιωτικές τους εντυπώσεις. Η γνωστοποίηση της ύπαρξης κυψελών με κινητές κηρήθρες απετέλεσε το έναυσμα για αρκετούς ερευνητές του δυτικού κόσμου ώστε να αναζητήσουν ορθολογικότερο τρόπο άσκησης της μελισσοκομίας. Η αναζήτηση αυτή ολοκληρώθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, με τον καθορισμό του διαστήματος της μέλισσας και τη δημιουργία της σύγχρονης πλαισιοκυψέλης.

Όταν τη δεκαετία του 1960 διαπιστώθηκε ότι η σύγχρονη πλαισιοκυψέλη δεν ήταν κατάλληλη για μελισσοκομία στην Αφρική, προτάθηκε η χρήση παραδοσιακών κυψελών κινητής κηρήθρας της Ελλάδας. Η πρόταση αυτή έτυχε ευρείας αποδοχής και στις μέρες μας η κυψέλη κινητής κηρήθρας, σε εξελιγμένη συνήθως μορφή, αποτελεί την κατ' εξοχήν κυψέλη όχι μόνο της Αφρικής, αλλά και ολόκληρου του αναπτυσσόμενου κόσμου.

Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως, στην Ισθμία, κάθετες πήλινες κυψέλες, ελληνιστικής περιόδου, που διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά των παραδοσιακών κυψελών κινητής κηρήθρας. Με αντίγραφα των κυψελών αυτών ασκήθηκε πειραματικά μελισσοκομία, κατά την οποία απεδείχθη ότι οι εν λόγω κυψέλες λειτουργούσαν με τη μέθοδο των κινητών κηρηθρών.

ΔΡ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΥΡΟΦΡΥΔΗΣ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ 

Φύση και πολιτισμός αποτελούν τη διαχρονική κληρονομιά της Ελλάδας. Η φύση, χαρισμένη εδώ και εκατομμύρια χρόνια, ο πολιτισμός από όσους έζησαν εδώ. Και τα δυο αποτελούν την προίκα της χώρας, που, αν τη διαχειριστούμε βιώσιμα, θα μπορούμε να την απολαύσουμε βιωματικά και οικονομικά.

Η Ελλάδα, με τεράστια ιστορία και φυτική ποικιλότητα, και διακριτά τεκμήρια μελισσοκομίας, μπορεί να προσφέρει πολλά διαφορετικά τουριστικά προϊόντα, γνώσεις σχετικά με τη θαυμαστή κοινωνία των μελισσών, την ιστορία της μελισσοκομίας, τις μεθόδους, εργαλεία και κτίσματα που χρησιμοποιήθηκαν, αλλά και μελισσοθεραπεία και απόλαυση των προϊόντων της μέλισσας σε σχέση με την τοπική κουζίνα. Στο τέλος της ημέρας, ο μελισσοτουρισμός θα μπορούσε να αποτελέσει μοχλό για την επανάχρηση κάποιων παραδοσιακών μεθόδων. Έτσι, θα μπορούσε να συμβάλλει στη συντήρηση λιθόκτιστων μελισσοκομικών κατασκευών, όπως τα μελισσόσπιτα της Άνδρου, αλλά και την αναβίωση παραδοσιακών μεθόδων μελισσοκομίας – κοντολογίς, στη διατήρηση της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της πατρίδας μας.

ΔΡ. ΘΕΟΔΩΡΑ ΠΕΤΑΝΙΔΟΥ

ΟΜΟΤΙΜΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ & ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ 

Η παράδοση της Μελισσοκομίας στην Ελλάδα είναι τεράστια και δεν πρέπει να χαθεί στη λήθη. Οι παραδοσιακές μέθοδοι άσκησης της Μελισσοκομίας, ανάμεσα σ' αυτές και η μέθοδος με τις κινητές κηρήθρες, μπορεί να μην ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες, μπορούν, όμως, να βοηθήσουν τον μελισσοκόμο να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του με το μελίσσι και να πάρει ερεθίσματα και γνώσεις, που θα τον βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στη βιολογία των μελισσιών και στη μείωση της παραγωγής μελισσοκομικών προϊόντων. Η συντήρηση, επίσης, επισκέψιμου μελισσοκομείου με παραδοσιακές κυψέλες μπορεί να λειτουργήσει ως "όχημα" διάχυσης της ιστορίας και του πολιτισμού της κάθε περιοχής, αλλά, ταυτόχρονα, εναλλακτική πηγή εισοδήματος, προσελκύοντας ανθρώπους κάθε ηλικίας και κάθε φυλής.

Προτρέπουμε τους μελισσοκόμους να αναβιώσουν παραδοσιακές μεθόδους άσκησης της μελισσοκομίας σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, εκμεταλλευόμενοι τις γνώσεις και τις αναμνήσεις των απόμαχων της μελισσοκομίας και της ζωής. Γιατί, παραφράζοντας τον Σανταγιάνα, "ένας λαός που χάνει (ξεχνά) την ιστορία του, είναι άοπλος μπροστά στις προκλήσεις του μέλλοντος και του παρόντος".

ΔΡ. ΣΟΦΙΑ ΓΟΥΝΑΡΗ

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑΣ, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ & ΔΑΣΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

Η παραδοσιακή μελισσοκομία είχε δύο πλευρές. Δηλαδή, είχε την οικογενειακή παράδοση, η οποία ερχόταν από ένα παρελθόν γενεών, και εκεί είχαμε τις πήλινες ή τις ξύλινες κτλ. τύπου κυψέλες, που, σε κάποια είδη μπορούν να σώζονται, ιδιαίτερα οι πήλινες, τα βρασκιά*. Η άλλη ήταν η λεγόμενη νεοπαραδοσιακή, δηλαδή υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι, είτε είχαν σπουδάσει, είτε είχαν μια συγκεκριμένη ενασχόληση, και αυτοί μάθαιναν μελισσοκομία με όρους πιο επιστημονικούς. Κι αυτοί, όμως, ήταν στο χωριό μεμονωμένοι μελισσοκόμοι. Απλώς εισήγαγαν κάποιες μικρές καινοτομίες, σε σχέση με τα πλαίσια, με τον τύπο της κυψέλης, με το καπνιστήρι, ενδεχομένως με μια ηθολογική συμπεριφορά των μελισσών, την οποία έδειχναν να κατέχουν καλύτερα σε σχέση με τους παραδοσιακούς μελισσοκόμους.

*βρασκί: κάθετη πήλινη κυψέλη κινητής κηρήθρας της Κρήτης 

ΔΡ. ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΟΣ

Στην έρευνά μου στην Άνδρο, βρήκα έναν εντυπωσιακά μεγάλο πλούτο σε διάφορα είδη πήλινων κυψελών, καθώς και σε κτήρια για "κυψέλες-ντουλάπια". Ο πιο συνηθισμένος τύπος κυψέλης στην Άνδρο, όπως επίσης και στην Κέα και στη Σύρο, ήταν η πλεκτή κυψέλη, που την επικάλυπταν με κοπριά. Τις κυψέλες τις έβαζαν σε θουρίδες (τριγωνικές ή τετράγωνες κόγχες στους τοίχους). Όλες αυτές οι κυψέλες, πήλινες ή κτήρια, ήταν σταθερής κηρήθρας. Ωστόσο, στην Άνδρο, στη μονή της Αγίας, πάνω από το Μπατσί, εντόπισα μία και μοναδική περίπτωση με κυψέλες κινητής κηρήθρας, κατασκευασμένες κατά παραγγελία σε τοπικό αγγειοπλάστη με καταγωγή από τη Σίφνο. Γνωρίζουμε από μαρτυρίες ότι στην Άνδρο ερχόντουσαν πλανόδιοι το καλοκαίρι, έφερναν σταμνιά έτοιμα ή έκαναν επιτόπια πρόχειρο καμίνι. Δούλευαν από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο, όπου επέστρεφαν στις οικογένειές τους. Στην Κέα το ψέλι, υψέλι, διψέλι, ή γλάστρα, είναι πήλινη κυψέλη κινητής κηρήθρας σε δεύτερη, ή ακόμα και σε πρώτη χρήση στο λιοτρίβι. Τα παλιότερα χρόνια στην Κέα χρησιμοποιούσαν σταθερές κυψέλες σε τρύπες, μελισσοτρύπια, στις όχτες (τοιχώματα της πεζούλας) μέσα σε παραθούρες (κόγχες στον τοίχο) χτιστές. Όλες μαζί έκαναν μια μελισσόμαντρα. Αυτές ήταν είτε ορθογώνιες, είτε τριγωνικές. Χρησιμοποιούσαν τόσο πήλινα υψέλια, που τα σκέπαζαν με μια πλάκα, όσο και κοφίνια. Έχουν αναφερθεί ακόμα κυψέλες σε κομμένους κούφιους κορμούς δέντρου.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΠΕΗΣ